Yakalama ve gözaltı nedir?

Eskişehir Avukat ve Hukuk Hizmetleri

Hukuk Bülteni

Yakalama ve gözaltı nedir? Eskişehir Hukuk Bülteni Avukatı tarafından | 19 Ekim 2021 tarihinde yazıldı.

Yakalama ve gözaltı nedir?

Kural olarak yakalamayı kolluk görevlileri yaparken gözaltı kararını savcı verecektir. Gözaltı süresi, yakalama yerine en yakın hakim veya mahkemeye gönderilmesi zorunlu süre hariç (en fazla 12 saat) 24 saat olup toplu olarak işlenen suçlarda delillerin toplanmasındaki güçlük veya şüpheli sayısının çokluğu sebebiyle gözaltı süresi her defasında ayrı ayrı karar alınmak koşulu ile en fazla 3 gün daha uzatılacaktır. Sonuç olarak gözaltı süresi toplam en fazla 4 gündür.

Şüpheli ya da sanığın özgürlüğünün hakim kararı olmaksızın sınırlandırılmasına yakalama; Cumhuriyet savcısı kararı ile nezarethane denilen yere konması kararı verilmesine gözaltı denmektedir. İki tür yakalama vardır: önleme yakalaması ve adli yakalama. Ceza Muhakemesi Kanununda düzenlenen sadece adli yakalamadır.

Yakalama ve gözaltı kararı verilmesindeki amaç şüpheli ya da sanığın tutuklanmasını mümkün kılmaktır. Böylelikle ceza muhakemesinin yapılabilmesi ve verilecek olan kararın infaz edilebilirliği sağlanmış olup delillerin karartılması da önlenmiş olacaktır.

Herkesin yakalama yapabildiği haller:

  • Kişiye suçu işlerken rastlanması
  • Suçüstü bir fiilden dolayı izlenen kişinin kaçması olasılığının bulunması veya hemen kimliğini belirleme olanağının bulunmaması
  • Bu durumlarda yakalama yapan kişi veya kişiler zor kullanma yetkisine sahipken silah kullanamazlar.

Kolluğun yakalama yapabildiği haller:

  • Yakalama emrine dayanan yakalama
  • Yakalama emrine dayanmayan yakalama

Yakalama emrinin düzenlenmesini gerektiren nedenler (CMK madde 98)

Soruşturma evresinde çağrı üzerine gelmeyen veya çağrı yapılamayan şüpheli hakkında, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine Sulh Ceza Hakimi tarafından yakalama emri düzenlenebilir. Ayrıca tutuklama isteminin reddi kararına itiraz halinde, itiraz mercii tarafından da yakalama emri düzenlenebilir.
Yakalanmışken kolluk görevlisinin elinden kaçan şüpheli veya sanık ya da ceza infaz kurumundan kaçan tutuklu veya hükümlü hakkında Cumhuriyet savcıları ve kolluk görevlileri de yakalama emri düzenleyebilir. Kovuşturma evresinde kaçak sanık hakkında yakalama emri re’sen veya Cumhuriyet Savcısının istemi üzerine hakim veya mahkeme tarafından düzenlenir.

Yakalama emrine dayanmayan (müzekkeresiz) yakalama (CMK madde 90/2)

Tutuklama kararı verilmesini gerektiren hallerin varlığı
Yakalama emri düzenlenmesini gerektiren hallerin varlığı

Bu iki halin varlığında da gecikmesinde sakınca bulunmalıdır.
Herkes tarafından yakalanıp kolluk görevlilerine teslim edilen veya görevlilerce yakalanan kişi ve olay hakkında Cumhuriyet Savcısına derhal bilgi verilerek emri doğrultusunda işlem yapılır. Cumhuriyet Savcısının emri sözlü veya yazılı olabilir.

Soruşturması ve kovuşturması şikayete bağlı suçlarda yakalama da şikayete bağlıdır. Ancak Ceza Muhakemesi Kanunu madde 9/3’e göre istisna olarak çocuklara, beden veya akıl hastalığı veya güçsüzlükleri nedeniyle kendilerini idare edemeyen kişilere karşı işlenen suçüstü hallerinde kişinin yakalanmasında şikayet aranmaz.

Yakalanan Şahsın Hakları:

  • Haklarının bildirilmesi
  • Yakalanan veya gözaltına alınan şahsın durumunun yakınlarına bildirilmesi
  • Yakalamanın ilgililere bildirilmesi

Haklarının bildirilmesinin sebebi kişinin gerekirse yakalamaya etkili bir şekilde itiraz edebilmesini sağlamaktır. Yakalanana haklarının bildirilmemesi haksız yakalama sonucunu doğuracağından buna maruz kalan kişinin tazminat isteme hakkı mevcut olacaktır.
Yakalanan veya gözaltına alınan şahsın durumunun yakınlarına bildirilmesi; şüpheli veya sanığın yakalanmasının veya gözaltına alınmasının hemen akabinde Cumhuriyet Savcısının emriyle derhal yapılır. Yakalamanın ilgililere bildirilmesi; şüphelinin şikayetten önce yakalanmış olması halinde yakalama bildirimi şikayete yetkili olan kişiye yapılmalıdır.

Fiili işlediği zaman 12 yaşını doldurmamış olanlar ile 15 yaşını doldurmamış sağır ve dilsizler suç nedeniyle yakalanamaz ve hiçbir suretle suç tespitinde kullanılamaz. Bu kişiler hakkında yakalama ancak kimlik ve suç tespiti amacıyla yapılabilir. Buna karşılık 12 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını doldurmamış olanlar suç sebebiyle yakalanabilirler. Bu durumlarda yapıla soruşturma şu hükümlere göre yürütülür:

  • Çocuğun gözaltına alındığı annesine, babasına veya vasisine bildirilir.
  • Talebi olmasa dahi müdafiiden yararlanır ve ifadesi müdafiinin varlığında alınır.
  • Yetişkinlerden ayrı tutulur.
  • Çocukların kimlikleri ve eylemleri mutlaka gizli tutulur.
  • Mümkün oldukça sivil kıyafetli görevliler tarafından işlemler yapılır.
  • Çocuklara kelepçe gibi aletler takılamaz ancak önlem alınması gereken haller istisnadır.

Diploması görevlileri kişi dokunulmazlığına sahip olup görevli oldukları ülkede hiçbir şekilde gözaltına alınamaz, tutuklanamaz, üzeri aranamaz. Bu durumun sınırı ise görevli bulunulan ülkede devletin güvenliği ve iç düzenine karşı işlenen fiillerdir.

Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve seçimden önce soruşturmasına başlanılmış durumlar haricinde milletvekilleri yakalanamaz.

Suçüstü veya gecikmesinde sakınca bulunan haller ile yakalanmış veya gözaltına alınmış olup da firar eden kişi veya tutuklu veya hükümlünün tekrar yakalanması amacıyla yapılan aramaz haricinde yakalama amacıyla konutta, iş yerinde veya diğer kapalı alanlarda gece vakti arama yapılmamalıdır.

Yakalanan kişinin hakkındaki işlemlerin tamamlanması amacıyla yetkili hakim önüne çıkarılmasına veya serbest bırakılmasına kadar kanuni süre içinde sağlığına zarar vermeyecek şekilde özgürlüğünün geçici olarak kısıtlanmasına gözaltı denir. Yakalanarak derhal Cumhuriyet Savcılığına gönderilen şahıs, Cumhuriyet Savcılığınca bırakılmazsa, soruşturmanın tamamlanması için gözaltına alınmasına karar verilebilir. Bu durumda sözlü emir yeterli olacaktır.

Gözaltına alınma kararı verilirken önemle dikkat edilmesi gereken iki husus vardır. Bunlar, gözaltına alınmanın soruşturma için zorunlu olması ve kişinin bir suçu işlediğine dair somut delillerin varlığı. Gözaltı süresi kural olarak 24 saat devam eder ve tutuklamaya sevk için yeterli şüphe yok ise kişi derhal salıverilir. Yakalama yerine en yakın hakim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç yakalama anından itibaren 24 saati geçemez. Yakalama yerine en yakın hakim veya mahkemeye gönderilme için zorunlu süre 12 saatten fazla olamaz. Bu durumda gözaltı süresi 36 saati bulabilecektir. Ancak bu durumda mutlaka 12 saatlik ek sürenin sadece yolda geçtiğinin ispatlanması gerekmektedir. Buna karşılık toplu olarak işlenen suçlarda delillerin toplanmasındaki güçlük veya şüpheli sayısının çokluğu sebebiyle gözaltı süresi her defasında 1 günü geçmemek üzere 3 gün süreyle uzatılmasına karar verilebilir. Sonuç olarak gözaltı süresi en fazla 4 gündür. Bu süreler geçtikten sonra hiç kimse hakim kararı olmaksızın hürriyetinden mahrum bırakılamaz.

Sulh Ceza Hakiminin verebileceği kararlar; kişinin serbest bırakılması, tutuklanması veya adli kontrole tabi tutulmasıdır. Serbest bırakılan kişi hakkında yeni ve yeterli delil bulunmadıkça veya Cumhuriyet savcısının kararı olmaksızın yeniden yakalama kararı verilemez.

Eskişehir Avukat Oğuz Özdemir 

Not: Bültenimizde yer verilen açıklamalar, ilgili mevzuat çerçevesinde konuyu genel hatlarıyla ele alır tarzda hazırlanmıştır. Size özel detaylı bilgi için büromuzla veya avukat bir meslektaşımız ile bağlantıya geçmenizi tavsiye ederiz. İletişim için tıklayınız.

Bu site sadece bilgilendirme amacıyla hazırlanmış olup, sitede yer alan bilgilendirmeler Türkiye Barolar Birliğinin ilgili düzenlemeleri uyarınca hazırlanmıştır.

Saygılarımızla
Avukat Oğuz Özdemir Hukuk ve Danışmanlık Bürosu

Not: Bültenimizde yer verilen açıklamalar, ilgili mevzuat çerçevesinde konuyu genel hatlarıyla ele alır tarzda Hukuk Bülteni kategorisinde yer alıp, Hukuk Bülteni Avukatı tarafından hazırlanmıştır. Size özel detaylı bilgi için büromuzla veya avukat bir meslektaşımız ile bağlantıya geçmenizi tavsiye ederiz. İletişim için tıklayınız.

Bu internet sitesindeki her türlü bilgi Eskişehir Barosuna kayıtlı Oğuz Özdemir Hukuk Bürosu tarafından yalnızca bilgilendirme amacıyla, Türkiye Barolar Birliği tarafından belirtilen ilgili düzenlemeleri uyarınca hazırlanmıştır.
Eskişehir Avukat ihtiyaçlarınız için bize ulaşarak hukuki sorunlarınız için destek alın. Avukat Eskişehir ve Çevre İllerde yaşayacağınız hukuki yardım ve ihtiyaçlarınızda, Eskişehir Avukat Oğuz Özdemir Hukuk Bürosu olarak Eskişehir Avukat ekibiyle iletişime geçebilirsiniz.